METEOROLOJİMO: YAZ VE KIŞ SAATİ AYARLAMALARI

Ülkemizde yaz ve kış saat ayarlamaları -uygulamanın gerekli olup olmadığı tartışmaları arasında -Mart ve Ekim aylarının son haftalarında yapılırdı. 2016 yılından tek saat uygulamasına geçilmesinden sonra konu ile ilgili tartışmalar halen değişik şekillerde devam etmektedir. Tartışmalar genelde enerji tasarrufu temel alınarak yapılmaktadır. Ancak, tartışmalarda ölçümlere dayalı enerji tasarrufuna ilişkin bilgiler ise sunulamamaktadır.

Konu, sadece binalardaki enerji tasarrufu üzerinden değil, insan etkinliklerinin sürdüğü dış ortam sıcaklıklarının da dikkate alınarak değerlendirilmesi gerekir. Kapalı ortamlarda doğal olarak kendinize göre konfor sıcaklıklarını ayarlanabilirsiniz. Açık ortamlarda ise dış ortam sıcaklığı yani atmosfer sıcaklığı belirleyici olmaktadır. Saat ayarlamaları, insan etkinliklerinin gün içerisindeki süreci de dikkate alınarak, sadece kapalı ortamlar değil açık ortamlarda dikkate alınarak yapılmalıdır. Bu tartışmalara Meteoroloji Mühendisliği açısından katkı vermek amacıyla bir açıklama yapılması zorunlu olmuştur.   

Dünyanın eksen eğikliği 230 26‘ 11,3” olup, bu eğiklik 41.000 yılda 22,1 ile 24,5 derece arasında değişmektedir. Eksen eğikliğine göre güneşten gelen enerji mevsimlere ve enlemlere göre farklılıklar göstermektedir. Dünyanın eğikliğinden dolayı ekinokslar (21 Mart ile 23 Eylül tarihleri) ve gün dönümleri (21 Aralık- 21 Haziran) güneş ışınlarının geliş açıları ve gün uzunlukları bakımından önemli tarihlerdir.

Tarih boyunca, insanoğlu yaşadığı coğrafyanın özelliklerine bağlı olarak yaşamını kolaylaştırmak amacıyla kurallar geliştirmiştir. Kentsel yaşam, özellikle ikincil enerji kaynağı olan elektrik enerjisine talebin artması nedeniyle taleplere farklı bir boyut kazanmıştır. Birçok ülke, günün aydınlık saatlerini, insanların etkinlik zamanına denk getirerek enerjiden tasarruf sağlamayı amaçlamışlardır. Avrupa kıtasında İzlanda dışında tüm ülkeler; Amerika kıtasında ABD, Kanada, Meksika, Küba, Brezilya, Şili; Asya kıtasında Ermenistan, Azerbaycan, İran, Pakistan; Afrika kıtasında Mısır, Fas ve Tunus yaz saat ayarlaması yapan ülkeler arasındadır. Bazı ülkelerin ise bulundukları enlemler nedeniyle yaz kış saat uygulamaları yapmalarının bir anlamı olmayabilir. Üzerinde yaşadığımız gezegenimizde halen 153 ülke yaz saati uygulaması yapmamaktadır.

Ülkemizde Saatlerin Ayarlanması Hakkında Yasal Süreç;

2/1/1926 tarih ve 260 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 26/12/1925 tarih ve 697 sayılı “Günün Yirmi Dört Saate Taksimine Dair Kanun” ve kanunda 6/12/1984 tarihinde yapılan değişiklik ile Greenwich’e göre otuzuncu derecede bulunan boylam dairesi bütün Türkiye Cumhuriyeti saatleri için esas alınmıştır. 

5 Aralık 2017 tarih ve 30261 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 7061 sayılı “Bazı Vergi Kanunları ile Diğer Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un  6 ncı maddesi ile “26/12/1925 tarihli ve 697 sayılı Günün Yirmi dört Saate Taksimine Dair Kanunun 2 nci maddesinin ikinci cümlesi “Bakanlar Kurulu bir saati aşamamak kaydıyla ileri saat uygulaması yapmaya yetkilidir” şeklinde değiştirilmiştir. Bakanlar Kurulunun 2016/9154 sayılı kararı ile ülkemizde tek saat uygulamasına geçilmiştir.

Konuya Meteorolojik Parametreler Açısından Yaklaşım;

Tartışmalar enerji tasarrufu üzerinden devam ederken, insan aktiviteleri için dış ortam hava sıcaklıklarına göre bir çalışma yapılarak konuya farklı açıdan yaklaşılmıştır. Bu amaçla, insanların sabah işe ve özellikle çocukların okula gitmek zorunda olduğu saatlerin dış ortam sıcaklıkları dikkate alınmıştır.

Gün içerisinde sıcaklık değişimi (genel hava sistemlerinin etkisi dışında) ele alındığında mevsimlere bağlı olarak güneşin ufka yaklaşmasından itibaren doğuşu ile hava ısınmaya başlar ve güneşin batışı ile soğumaya başlar. Sadece güneş etkisi ile olay ele alındığında gün içerisinde sıcaklığın en düşük olduğu sıcaklık güneşin doğmaya başlamasından önce en sıcak zamanı ise günün ortasını geçtikten sonra gerçekleşir.

Türkiye’nin en doğusu ile en batısı arasında 76 dakika zaman farkı bulunmaktadır. Bu çalışmada zaman farkı ve temsili olarak coğrafi durumlar dikkate alınarak Kars, Ankara, İstanbul ve İzmir illeri seçilmiştir. Örneklemede bu illerin 3 yıllık verileri ele alınarak; 

İnsan aktivitelerinin başladığı saatler dikkate alınarak, sabah 06-07, 07-08, 08-09 ve 09-10 saatlerindeki sıcaklıklar ile akşam ve sabah arasında 07-19 saatlerindeki sıcaklıkların analizleri yapılmıştır.

Sıcaklıkların gerçekleşme durumları dikkate alındığında aylık dağılımlarda farklılıklar göstermesinin yanı sıra, sabah 08 sıcaklığının 07 sıcaklığından,  09 sıcaklığının belirgin bir şekilde 08 sıcaklığından daha yüksek olduğu, 10 sıcaklığının 09 saati sıcaklığından farkı 09-08 sıcaklığına oranla daha fazla artış gösterdiği görülmektedir. Bu durum gün ışığı ile ilgili olarak olağan bir durumdur.

Bu sonuçlara bakıldığında kış saat uygulaması ile insanların bir saat daha geç dışarıya çıkmaları nispeten daha yüksek sıcaklıktaki hava koşullarında dışarıya çıkacakları anlamına gelmektedir.

Enerji tüketiminin sadece yakılan ampuller ile açıklanmasının yeterli olamayacağı, önemli olan enerjinin insan konforunu sağlamak için nasıl kullanılacağının ortaya konmasıdır.  Konutlar ile iş yerlerinin iç konfor sıcaklığı olarak farklı değerler belirlenerek o koşullar sağlanmaya çalışılabilir. Bunun bir enerji bedeli olacaktır. Ancak serbest atmosfer de konfor sıcaklığının ayarlanması mümkün değildir. Konfor sıcaklığı olmasa da insan aktiviteleri için uygun saatler belirlenerek çalışma saatleri ya da dış ortamda kalma saatleri ve süreleri ayarlanabilir.

Şehirlerde özellikle sabah erken saatlerde buzlanmaya bağlı yaşanan araç kazalarına ilişkin bir veri olmadığından konu ayrıca değerlendirilememiştir.

Eve Geç Dönülmesi;

Sabah evden geç çıkılması durumunda, aynı süre kadarda geç dönüleceği dikkate alındığında, saat 19’da ölçülen hava sıcaklıklarının sabah saat 07’de ölçülen sıcaklıklarından daha yüksek olması normaldir. Eve geç gelinmesi, daha sıcak hava koşullarında dışarıda kalınacağı anlamına gelmektedir.

Sonuç olarak,

Sabahleyin dışarıya daha geç çıkılması, daha sıcak hava koşullarında dışarıda olunacağı anlamına gelmektedir. İnsanların dışarıda bulundukları sürede, ortam sıcaklığının sadece bir derece yükseltilebilmesi için gerekli olan enerjinin hesaplanmasına ne dersiniz?

TMMOB
METEOROLOJİ MÜHENDİSLERİ ODASI